نقش خانواده‌ در درمان و آموزش معتادان

قبل از بررسی نقش خانواده‌ در درمان و آموزش معتادان باید بدانیم که اعتياد نوعی بيماری مزمن و عودکننده است كه اغلب خانواده‌ی فرد معتاد را به مرز فروپاشی می‌كشاند، ثبات و آرامش خانه را بر هم می‌زند، اتحاد و همدلی بين اعضای خانواده را از بين می‌برد، سلامت جسمانی و روانی آنها را به خطر می‌اندازد، مشكلات مالی ايجاد می‌كند، شور و هیجان را از خانواده می‌گيرد و بر روی ارتباطات خانوادگی تاثیر مخرب می‌گذارد. اعتياد می‌تواند زندگی خانواده را كاملاً مختل كند و مشكلات زیادی به وجود بیاورد، به همين خاطر است كه از اعتیاد به عنوان بيماری خانوادگی یاد می‌شود.

به عبارتی اعتیاد از جمله بیماری‌ هایی است که بیش از هر چیز به مغز انسان آسیب رسانده و سیستم ارتباطی آنان را مختل می سازد.

این مطلب حاوی اطلاعاتی درباره‌ ی نقش خانواده‌ در درمان و آموزش معتادان می‌باشد، تا آن‌ها به وسیله‌ی آموزش با ماهیت و واقعیت این بیماری آشنا شده و درک بهتری نسبت به وضعیت خود و عزیز معتادشان داشته باشند. خود اعضای خانواده نيز با آگاهی از چگونگی تاثيرات بيماری اعتياد بر زندگی‌شان می‌توانند با استفاده از ابزارهای ارتباطی به ترمیم آسیب‌های آن پرداخته  تا صرف نظر از اینکه فرد مصرف‌کننده مواد تمایلی به پاکی و درمان داشته باشد یا نه، خود بتوانند از یک زندگی سالم موثر برخوردار شوند.

درمان وابستگی به موادمخدر تابع اصولی است که شامل درمان بیمار، رفع مشکلات جسمی و مشکلات روانی می‌شود. بحث درمان بسیار گسترده است، به عنوان مثال یکی از بخش‌های درمان‌ دارویی و غیر دارویی «خانواده درمانی » است که طی آن مشاوره خانواده انجام می‌شود یا آموزش‌هایی به خانواده داده می‌شود تا به معتاد کمک کنند دوره درمان را بهتر طی کند (همچنین این آموزش‌ها در جهت پیشگیری از بازگشت دوباره فرد به مصرف مجدد بسیار کارآمد است).

نکته قابل توجه

نکته این جاست که روش‌های استاندارد و توصیه شده‌ و علمی توسط وزارت بهداشت، روش‌های طولانی مدت است که بیمار باید مدت زیادی تحت درمان قرار بگیرد تا از اعتیاد پاک شود. زمانی تصور بر این بود که اگر قرار است درمان فرد معتاد با موفقیت انجام شود، باید فرد حتما به ته خط رسیده باشد. تمام معضلات و آسیب‌های اعتیاد را یک به یک چشیده باشد تا بتواند درمان موفقی را پشت سر بگذارد. اما اکنون این گفته که بیمار باید سرش به سنگ خورده باشد قدیمی شده است. گفته می‌شود که بیمار در هر مرحله از بیماری که قرار دارد و با هر میزان آمادگی برای شروع درمان می‌تواند روند درمان را به طور موفقیت آمیزی همراه با مداخلات درمانی زیر نظر افراد متخصص طی کند.

نقش اجبار

حتی گفته می‌شود که می‌توان فرد را به اجبار (چه اجبار از طریق شرایط شغلی و چه بر اساس شرایط خانوادگی و قانونی) وارد پروسه درمان کرد. تا مزایای درمان را درک کند و با مصاحبه‌های انگیزشی راغب به ادامه درمان شود. بعضی معتادان برای درمان دچار تردید می‌شوند. باید درمان را با تشویق و انگیزه دادن از سوی خانواده یا درمانگر شروع کنند.

نکته این جاست که خانواده باید رفتار و نوع ارتباطی را که با فرد بیمار و معتاد داشته‌اند هنگامی که وارد چرخه درمان شد تغییر دهند. در خانواده درمانی به اعضای خانواده آموزش داده می‌شود که چگونه با مشکلات بیمار کنار بیایند، چگونه با وی برخورد کنند و چگونه واکنش های مناسبی را نسبت به برخی رفتارهای بیمار نشان دهند. به طور کلی چگونه گفتگو و ارتباطات سالم و موثری داشته باشند.

در ضمن بهتر است خانواده یا یکی از اعضا در جریان جزئیات دوره درمان قرار بگیرد. حتی گفته می‌شود که یک نفر درخانواده مسئول پیگیری درمان نباشد و همه اعضا در روند درمان بیمار شرکت کنند. البته توصیه می‌شود اعضای خانواده نقش روان شناس را ایفا نکنند و اگر مشکلی ایجاد شد برخوردها و رفتارها را با مشاور هماهنگ کنند و از برخورد یک جانبه و قضاوت ناگهانی اجتناب کنند. در این شیوه، خانواده نقش بسیار مهمی دارد که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.

 چند باور یا سوال رایج و نادرست خانواده‌های معتاد در درمان اعتیاد

آیا ترک مواد به معنای درمان معتاد است؟

ترک اعتیاد یا به عبارتی قطع مصرف مواد به تنهایی به معنای درمان معتاد نیست. ترک یا سم زدایی فقط بخشی از درمان است که در کنار مشاوره‌ی همه جانبه درمان کامل می‌گردد.

آیا با کنترل کردن فرد بیمار و معتاد می‌توان از بازگشت اعتیاد جلوگیری کرد؟

یکی از رفتارهای ناسالم و مخربی که از طرف خانواده در طول درمان وجود دارد رفتارهای تحریک کننده‌ است. یعنی به دلیل بی‌اعتمادی و شک و بدبینی بر اساس تجربه های قبلی، خانواده‌ها تمامی افکار، احساس و رفتار فرد را کنترل می‌کنند. این کنترل خود می تواند عاملی برای تحریک فرد به سمت مصرف باشد. گرچه حمایت و نظارت سالم میتواند به فرد بسیار کمک کننده باشد.

نقش خانواده‌ در درمان و آموزش معتادان: طرد معتاد موجب اجتناب او از درمان می شود.

سرزنش، طرد و مقایسه کردن معتاد توسط خانواده، موجب اجتناب آنان از درمان می‌شود. اگر بپذیریم که فرد معتاد خود را گرفتار بیماری کرده است و اگر بتوانیم این موضوع را جا بیندازیم که اعتیاد یک بیماری است. خانواده راحت‌تر می‌ تواند موضوع را بپذیرد. خانواده باید بپذیرد که فرزندش بیمار است. نه این که کار خلافی مانند دزدی انجام داده است. آیا اگر فرزند شما مبتلا به بیماری سرطان بود مورد مقایسه و سرزنش و طرد قرار می‌گرفت؟ وقتی این احساس به وجود آمد، برخورد با فرد بیمار بهتر می‌شود و اعضای خانواده دست به دست هم می دهند تا به او کمک کنند.

باید شدت بیماری را در نظر گرفت و به توصیه های درمان‌گر متخصص اعتیاد عمل کرد. باید با فرد بیمار ارتباط مناسبی برقرار کرد. در این صورت معتاد به درمان رغبت پیدا می‌کند.

نقش خانواده‌ در درمان و آموزش معتادان:

• از پرداخت بدهی‌ های او به دوستان، اقوام، یا فروشندگان مواد خودداری کنید.
• از انجام کارهایی که فرد معتاد خودش توانایی انجام آن را دارد، خودداری کنید.
• مسئولیت اعتیاد و پاك شدن او را برعهده نگیرید و مسئوليت‌ های زندگی را بر عهده خودش بگذارید.
• از تهدید کردن او به طرد و طلاق و… خودداری کنید. ولی در عین حال برای رفتارهای ویرانگر او حد و مرز تعیین کرده و در مورد آنها به هیچ وجه کوتاه نیایید.
• از خودتان به عنوان فرد موثر بپرسید که آیا کمک‌ های شما وی را به درمان سوق خواهد داد؟ یا بالعکس باعث خواهد شد تا او راحت‌ تر به مصرف مواد ادامه دهد.
• از دادن پولی که او را قادر به خرید مواد می‌ کند و پرداخت هزینه‌ های غیر ضروری زندگی فرد خودداری کنید. چون باعث می‌ شود تا او مصرف مواد را راحت تر ادامه بدهد.
• اجازه ندهید که در محیط خانه و یا در حضور اعضای خانواده مواد مصرف کنید. (می‌توانید با کمک روانشناس برای پیشنهاد این موضوع مذاکره مناسبی داشته باشید.) زیرا مصرف مواد در محیط خانواده علاوه بر جنبه حمایتی ناسالم می‌تواند تاثیرات مخربی بر فرزندان و اعضای کوچکتر خانواده داشته باشد.