پارانویا
پارانویا فکر و احساس به تهدید شدن است، حتی اگر در واقعیت هیچ دلیلی برای این موضوع وجود نداشته باشد. افکار پارانویا را می‌توان توهمات نیز توصیف کرد. انواع متفاوتی از تهدید در ذهن این افراد است که ترس و نگرانی را ایجاد می کند.
افکار پارانویا می‌توانند سوءظن‌هایی شدید نیز باشند. برای مثال فردی یک بار جمله‌ای تند و زننده در مورد شما گفته است و بر این باورید همه را برعلیه شما هدایت می‌کند. در پارانویا ترس‌های شما زیاد شده و هرکسی که می‌بینید را در دسته‌ی تهدیدکننده‌ها وارد می‌کنید.
در مورد چه چیزهایی تهدید می‌شوید؟
هرکس تجربه‌ی متفاوتی از پارانویا دارد. اما مثال‌هایی از انواع متداول افکار پارانویا آورده شده اند.
شاید شما فکر کنید:
- دیگران می‌خواهند مال و دارایی شما را بدزدند.
- افرادی دیگر در کارها یا افکار شما دخالت می‌کنند.
- شما در خطر آسیب فیزیکی یا کشته شدن هستید.
- افراد دیگر عمداً تلاش می‌کنند شما را ناراحت سازند.
- شما کنترل شده یا دولت شما را هدف قرار داده است.
- افراد دیگر در تلاش‌اند شما را بد جلوه داده یا از چیزی محروم کنند.
- پشت سر شما حرف می‌زنند یا توسط افراد یا سازمان‌هایی تعقیب می‌شوید.
- دیگران از ایما و اشاره یا دوپهلو حرف زدن استفاده می‌کنند تا مخفیانه تهدیدتان کرده و یا به شما حس بدی بدهند.
شاید همیشه این افکار در ذهن شما قوی بوده یا گاهی که استرس دارید به سراغتان می‌آیند. شاید این‌ها به شما استرس زیادی داده یا زیاد به آن‌ها اهمیت ندهید.
بیشتر افراد در مورد تهدیدها یا آسیب به خودشان افکار پارانویید دارند اما شما ممکن است نسبت به تهدید یا آسیب به افراد دیگر نیز، مثلا به قومیت یا جامعه‌ی خود، افکار پارانویید داشته باشید.
چه چیزهایی افکار پارانویا شناخته می‌شوند؟
افکار پارانوئید ایده‌های شما در مورد افراد دیگر و کاری که شاید انجام دهند است. تشخیص اینکه افکار شک و بدگمانی شما پارانویید هستند یا نه دشوار است. شاید همه روی پارانویید بودن یک فکر توافق نداشته باشند. شاید یک نفر دیگر ( یک دوست، اعضای خانواده یا پزشک ) بگوید که افکار شما پارانویا هستند، در حالی که خودتان این طور فکر نمی‌کنید.
افراد متفاوت به خطرها به شکل‌های مختلفی فکر می‌کنند و باورهای آن‌ها در مورد شواهد خوب یا بد مربوط به یک سوءظن فرق دارد. شاید آن‌ها از یک سری شواهد یکسان به باورهای متفاوتی برسند.
در نهایت این شما هستید که باید برای خودتان تصمیم بگیرید.
افکار شک و بدگمانی به احتمال بیشتری پارانویید هستند اگر:
- شواهدی علیه افکار شما هستند.
- هیچ کس دیگری این افکار را ندارد.
- بعید است کسی نقشه‌ای برای شما بکشد.
- شواهد مشخصی برای این افکار وجود ندارد.
- با وجود اطمینان خاطر دیگران شما بازهم مشکوک هستید.
- شک و بدگمانی شما بر پایه‌ی احساسات یا شواهدی مبهم است.
آیا پارانویا اختلالی روانی است؟
پارانویا علامتی از برخی مشکلات روانی است و خودش به تنهایی بیماری تشخیص داده نمی‌شود.
افکار پارانویا می‌توانند متوسط یا شدید باشند و تجربیات ناشی از آن متفاوت خواهند بود. این موضوع به موارد زیر بستگی دارد:
- شما به افکار پارانوئید باور داشته باشید.
- شما به افکار پارانوئید فکر می‌کنید.
- افکار پارانوئید شما را ناراحت می‌کنند.
- افکار پارانوئید در زندگی روزانه‌ی شما تداخل ایجاد می‌کنند.
افراد زیادی در بخشی از زندگی خود تجربه‌ی پارانویای خفیفی را داشته‌اند، شاید بیش از یک سوم ما. این را پارانویای غیر کلینیکی می‌نامند. این نوع از افکار پارانویید اغلب به مرور زمان تغییر خواهد کرد – در نهایت شاید متوجه شوید آن‌ها توجیهی نداشته یا آن افکار را کنار بگذارید.
در سمت دیگر این رشته پارانویای شدید قرار دارد که آن را پارانویای کلینیکی نیز می‌نامند. اگر پارانویای شما شدید است نیاز به درمان دارید.
پارانویا می‌تواند نشانه ای از مشکلات روانی دیگر باشد.
- اختلال شخصیتی پارانویید
- پارانویید شیزوفرنی؛ نوعی از شیزوفرنی که در آن افکار پارانویید شدید را تجربه می‌کنید.
- اختلال هذیان- نوعی از روان‌پریشی که در آن یکی از وهم‌های اصلی فرد خطر آسیب دیدن توسط دیگران است.
علائم پارانویا
علائم پارانویید از متوسط تا شدید متغیرند. این علائم علاوه بر علت، به فرد مبتلا به پارانویید نیز بستگی دارند:
- به سادگی می‌رنجد.
- نمی تواند به کسی اعتماد کند.
- با هیچ نوع از انتقاد کنار نمی‌آید.
- اعتماد به دیگران برای او سخت است.
- نمی‌تواند با کسی سازش داشته باشد.
- روابط با دیگران برای او سخت است.
- نظرات بی‌اساسی در مورد توطئه دارد.
- پرخاشگر، خصومت جو و اهل جدال است.
- به سخنان افراد دیگر معناهای بدی می‌دهد.
- فکر می کند همه به دنبال آزار دادن او هستند.
- فکر می‌کند مردم پشت سرش او را بیمار می نامند.
- فکرمی کند جهان جایی با تهدیدهای ثابت و همیشگی است.
- بخشیدن و بخشیده شدن اگر برای او غیرممکن نباشد خیلی سخت خواهد بود.
- بسیار بدگمان است؛ برای مثال فکر می‌کند دیگران دروغ می‌گویند یا برای فریب دادن او نقشه دارند.
دلیل مشخص نیست
علت پارانویا مشخص نیست و به شرایط بستگی دارد. نظریه‌هایی در این باره وجود دارند:
- ژن؛ تحقیقات ضعیف و بدون نتیجه بوده‌اند. برخی تحقیقات ارتباطی ژنتیکی را قبول دارند و برخی دیگر نه. مشخص نیست آیا ژنتیک نقشی در ایجاد پارانویا ایفا می کند یا نه.
- شیمی مغز؛ شیمی مغز پایه‌ی افکار و احساسات ما را می‌سازد. برخی مواد مخدر مانند ماری جوآنا شیمی مغز را تغییر داده و می‌توانند باعث افکار، احساسات و رفتار پارانویید شوند. به همین دلیل برخی تحقیقات بر این باورند که ممکن است اختلالی بیوشیمی در مغز ایجاد شده باشد. علت این اختلال احتمالی مشخص نیست.
- حوادث ترسناک زندگی؛ برای مثال خشونت در کودکی می تواند روش فکر کردن و احساسات فرد در طول زندگی را تغییر دهد.
- واکنش استرس؛ برخی تحقیقات به این نتیجه رسیده‌اند که پارانویا در کسانی که تجربه‌ی استرس شدید داشته اند بیشتر است- برای مثال اسیران جنگی. اینکه استرس چگونه می تواند محرکی برای پارانویا باشد مشخص نیست.
- ترکیبی از فاکتورهای متفاوت؛ شاید فاکتورهای ژنتیکی و محیطی در علت ایجاد پارانویا با هم ترکیب شده باشند.