از دوره نوجوانی چه می دانید؟

انسان در طول زندگی خود دوره‌های مختلفی را طی می‌کند هر کدام از این دوره‌ها اهمیت خاص خود را دارند اما مهم‌ترین و حساس‌ترین دوره‌ی زندگی هر انسانی دوره نوجوانی است در این دوره ما شاهد شگفتی و تغییرات فاحشی در ابعاد جسمی و  روانی هستیم که یکی از بارزترین آنها پدیده نمو (تغییرات کیفی) در این دوران می‌باشد که به دنبال نمو؛ فرد دارای ویژگی‌های کاملا متفاوت، از دوران کودکی خودش می‌گردد.

ویژگی های خاص دوره نوجوانی

تحولات چشم گیر و پرشتاب دوران نوجوانی

در این دوران علاوه بر تغییرات تدریجی و مستمر (رشد)، ما شاهد تغییرات کیفی هستیم که فرد را از دنیای کودکی به دنبای بزرگسالی وارد می‌کند.

احساس تعلق به گروه، یکی از خصایص دوران نوجوانی

یکی از نیاز‌های اساسی نوجوان نیاز به تعلق به گروه است. نوجوان با کاهش ارتباط خود از خانواده به شرکت در گروه همسالان علاقه وافری نشان می‌دهد. نکته جالب این است در این دوران؛ نوجوان حرف همسالان خودش را نسبت به مربیان و والدین راحت‌تر می‌پذیرد و باور می‌کند. این ویژگی می‌تواند برای نوجوان یک فرصت محسوب شود. چون می‌تواند در گروه شرکت و رشد کند و هم تهدید محسوب می‌شود. زمانی‌که در گروه‌های نامناسب عضو گردد. با توجه به نقشی که نوجوان در گروه ایفا کند می‌توان تا حدودی آینده‌ی وی را پیش‌بینی نمود. برای مثال کسی که در گروه همواره به عنوان سرگروه پذیرفته می‌شود در آینده احتمالا نقش مدیریتی خواهد داشت.

مطالعه بیشتر: پایان دوره نوجوانی و خطر استرس سبک زندگی

نیاز به تنهایی

رویا پردازی یکی از صفات بارز این دوران می‌باشد. که فرد طی آن درباره خودش، خانواده‌اش، انتخاب رشته، آینده و روابط‌‌ش خیال پردازی کند. چون برخی از این رویا پردازی‌ها؛ می تواند به واقعیت منجر شود لذا والدین نیازی نیست در پایان دادن به رویاپردازی فرزندشان مداخله نمایند.

شکل گیری هویت در دوره نوجوانی

در این دوران فرد به هویت جدیدی از خودش دست پیدا می‌کند. برای مثال جنسیت خودش و تعریفی از نقش خود در شرایط متفاوت ( خانواده، مدرسه، اجتماع و …) دارد. بسته به نحوه‌ی برخورد والدین، مدرسه، اجتماع و … با نوجوان؛ در انتهای این دوره، نوجوان یا یک فرد سالم، خلاق، مستقل و مثبت تبدیل خواهد شد و یا فردی ضد اجتماع، خلافکار، وابسته، منفعل و… می‌شود.

تغییرات لحظه‌ای خلق

با توجه به شرایط فیزیولوژیک و روان‌شناختی نوجوان امکان این وجود دارد که در ساعات مختلف شبانه‌روز به‌طور موقت حالات خلقی متفاوتی از خود نشان دهد. گاهی شاد، گاهی غمگین و یا گاهی درون‌گرا گاهی برون‌گرا گردد. والدین باید بدانند که این ویژگی طبیعی بوده و نیازی به مداخله ندارد.

آرمان گرایی

آرمان خواهی، مطالبه، اعتراض، انتقاد و عدالت خواهی جزئی از خصایص این دوران است که می‌تواند منجر به ایجاد خصوصیات اخلاقی مثبت در نوجوان گردد. انتقاد نوجوان را به منزله‌ی بهانه جویی، غر زدن و یا منفی گرایی قلمداد نکنید.

مطالعه بیشتر: تنهایی در نوجوانان و 7 راه مقابله با آن

ماجرا جویی و تنوع خواهی

خسته‌کننده‌ترین و بدترین حالت برای نوجوان، حالت یکنواختی است. او برای خروج از این یکنواختی دست به اقدامات ماجراجویانه می‌زند. به دنبال تنوع و هیجان می‌گردد. این نوع رفتارها باعث ایجاد نشاط و شادابی و تخلیه انرژی‌های درونی شده ولی در مواردی می‌تواند در صورت عدم نظارت منجر به بروز مخاطراتی برای نوجوان و اطرافیان وی گردد.

ارتباط و زبان در نوجوانی

نوجوان، برای بزرگ نشان دادن خویش از کلمات و رفتارهایی استفاده می‌کند که خود را بزرگسال جلوه دهد این رفتار می‌تواند یک تمرینی باشد که در زمان جوانی پخته‌تر عمل نماید.

درک زبان نوجوان برای والدین ضروریست . اولین گام برای درک زبان، گوش دادن فعال به گفتار و زبان بدنی نوجوان است. توجه به حالات چهره، احساس و اندام‌ها توسط والدین الزامی است چرا که امکان دارد نوجوان کلماتی که بر زبان می‌آورد با احساسی که در ذهنش دارد متفاوت باشد که با توجه به زبان بدن ( حرکات و حالات اندام‌ها و چهره) قابل تشخیص است.

در صورتی که به نجوای آهسته فرزندت گوش فرا ندهی؛ مجبور به گوش دادن فریاد‌های گوش خراش او خواهی بود!

نوجوان خود را ملزم به رعایت قوانین آداب سخن گفتن شبیه بالغین نمی داند.

توجه نوجوان بیشتر به کردار است تا به گفتار!

نوجوان به شدت از نصیحت و تذکرات مکرر رنجیده خاطر و عصبانی می‌شود. منطقی نیست زمانیکه نوجوان به تذکر و نصایح ما بی‌توجه است تذکرات را تکرار کنیم.

روح پاک نوجوان و وجدان بیدار وی همواره به کردار و عملکرد والدین، مربیان و اجتماع بیشتر توجه می‌کند تا به زبان گفتارشان.

برخورد‌های متضاد و تبعیض آمیز بین اعضای خانواده و جامعه می تواند باعث بروز عکس العمل های شدید و غیرقابل پیش بینی در نوجوان گردد. برای مثال: زمانیکه والدین یکبار از نوجوان خویش توقع رفتار بزرگسالان را داشته و به وی مسئولیتی را واگذار می‌نمایند. در حالیکه برخی موارد به نوجوان پیشنهاد ایفای نقش کودکی را می‌نمایند. این موضوع باعث سردرگمی و اضطراب نوجوان می‌گردد.

انتظار ما از نوجوان باید؛ از یک نوجوان باشد! نه یک انتظار از یک کودک یا یک بزرگسال!

تلاش برای کسب اطلاعات از دوران بلوغ

چون دوران بلوغ در دوران نوجوانی اتفاق می‌افتد. بنابراین ذهن نوجوان درگیر سوالات متعددی در این خصوص می‌شود.

وظیفه والدین آگاهی بخشی و پاسخ به سوالات مربوط به دوران بلوغ است. در صورت قصور والدین، نوجوان به اشخاص و منابع نامشخص و غیرقابل اطمینان مراجعه نموده و اطلاعات اشتباه می‌تواند منجر به مشکلات و مخاطراتی برای نوجوان گردد.

از نشانه های دوران نوجوانی، تلاش برای اثبات خویش به عنوان یک بزرگسال

نوجوان برای اثبات به اینکه دیگر کودک نیست و بزرگ شده است دست به اقداماتی میزند که به خیال وی نشان بزرگ شدن است. در پژوهش های انجام شده علت عمده رفتارهای پر خطر، بزهکاری، اعتیاد، سیگار، انحرافات اخلاقی و جنسی را تمایل نوجوان برای این است که خود را بزرگسال نشان دهد. غرایز جنسی و یادگیری از افراد ناسالم به عنوان علل بعدی رفتارهای نوجوان محسوب می گردد.

از دیگر نشانه های دوره نوجوانی، الگوپذیری و تقلید

فرد در این دوره از رشد، برای رسیدن به اهداف و خواسته‌های خویش نیاز به یک الگویی دارد که خود را تابع آن الگو بداند. به همین دلیل است که عمده رفتار‌ها و ظاهر و گفتار نوجوان شبیه الگویش می‌شود. برای مثال زمانیکه بازیکنی الگوی نوجوان می‌گردد. نحوه لباس پوشیدن حرف زدن و رفتار آن نوجوان شبیه بازیکن می‌شود.

مطالعه بیشتر: تصویر بدنی در دوران نوجوانی

الگوی انتخاب شده در دوران نوجوانی ( الگوی مثبت یا منفی) می‌تواند به تعالی و رشد نوجوان کمک کند و یا وی را از مسیر صحیح منحرف گرداند.

عدم پذیرش تجربیات دیگران

نوجوان حاضر به پذیرش تجربیات دیگران نیست و اصرار دارد خودش باید به این نتیجه برسد که این رفتار برای وی مضر است. این ویژگی آسیب زا؛ می‌تواند منجر به اقدامات پر خطر (سیگار کشیدن، تجربه جنسی و…) شود. ناگفته نماند که این خصلت می‌تواند زمینه‌ای برای بروز استقلال فردی باشد به شرطی که کنترل شده باشد.

عصیان و پرخاشگری در دوره نوجوانی

جای تعجب نیست که اگر فردی در دوران نوجوانی نسبت به شرایط موجود در خانواده و یا جامعه اعتراض نماید. چرا که اعتراض به شرایط موجود برای رسیدن به شرایط مطلوب یکی از خصایل نوجوان است. اگر به این اعتراضات به نحو مناسب توجه شده و اقدامات مناسبی برای حل مشکلات موجود به عمل نیاید نوجوان را تبدیل به یک فرد عاصی نموده و زمینه خشونت، اعتیاد، بزهکاری، فرار از مدرسه، رفتار‌های پرخطر جنسی و … فراهم می‌سازد.

نتیجه گیری:

با توجه به اهمیت غیرقابل انکار دوران نوجوانی لازم است که والدین با ویژگی‌های این دوران به طور کامل آشنا شده و تمهیدات لازم را برای عبور نوجوان از دنیای کودکی به بزرگسالی فراهم نمایند.

والدین در صورتی می‌توانند نوجوان را برای عبور از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی همراهی نمایند و فرد را به سلامت از این گردنه‌های خطرناک عبور دهند که با خصلت‌ها آشنا شده و با کمک مشاور شیوه برخوردی صحیح با نوجوان را فراگرفته و عمل نمایند.

دکتر علی باغبانیان

هیئت علمی دانشگاه ایران