دمانس یا زوال عقل
دمانس یا زوال عقل گروهی از بیماری‌های مغزی است که باعث کاهش تدریجی و طولانی‌مدت توانایی مغز برای فکر کردن و به یاد آوردن می‌شود و این مشکل به‌قدری بزرگ است که بتواند روی کارهای روزانه‌ی فرد اثر بگذارد. علائم مشابه دیگر عبارت‌اند از مشکلات عاطفی، مشکلات زبان و کاهش در انگیزه‌ها. اغلب هوشیاری فرد تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت. تشخیص دمانس نیاز به تغییر در عملکرد ذهنی عادی فرد داشته و چیزی فراتر از کاهش عملکرد فکری ناشی از افزایش سن است. این بیماری تأثیر بزرگی روی پرستاران فرد خواهد گذاشت.
علائم و نشانه‌های دمانس ناشی از این هستند که نورون‌ها ( سلول‌های عصبی) سالم در مغز از کار افتاده، ارتباط خود با دیگر سلول‌های مغز را از دست داده یا می‌میرند. با وجودی که با زیاد شدن سن هر انسانی تعدادی از نورون‌های مغزی خود را از دست می‌دهد اما برای افراد مبتلا به دمانس این تعداد بیشتر خواهد بود.
درحالی‌که دمانس در بین کسانی که سنشان بالاتر رفته است متداول می‌باشد (بیشتر از نصف افرادی 85 سال یا بالاتر نوعی از دماتس را دارند) اما بخشی عادی از پیری نیست. افراد زیادی هستند که در دهه‌ی90 زندگی و بعد از آن نشانه‌ای از این مشکل را ندارند.
نشانه های دمانس یا زوال عقل
اگر شما یا شخص مورد علاقه‌تان مشکلات حافظه دارید نباید فوراً نتیجه بگیرید که به دمانس مبتلا شده‌اید. یک فرد برای تشخیص دمانس یا زوال عقل باید حداقل دو نوع از تداخلات قابل‌توجه ناشی از این بیماری با زندگی روزانه را داشته باشید.
علاوه بر سخت به یاد آوردن، فرد مشکلاتی در این موارد نیز خواهد داشت:
- زبان
- صحبت کردن
- تمرکز
- نتیجه‌گیری
تغییرات نامحسوس در حافظه‌ی کوتاه مدت
مشکل در حافظه می‌تواند از علائم اولیه‌ی دمانس باشد. تغییرات اغلب نامحسوس بوده و حافظه‌ی کوتاه‌مدت را درگیر می‌کنند. فردی با سن بیشتر می‌تواند حوادثی را به یاد بیاورد که سال‌های قبل اتفاق افتاده‌اند، نه چیزی که امروز برای صبحانه خورده است.
علائم دیگر تغییرات در حافظه‌ی کوتاه‌مدت عبارت‌اند از فراموش کردن جایی که چیزی را گذاشته است، مشکل برای به یادآوری علت وارد شدن در یک اتاق، یا فراموش کردن اینکه در هر روز باید چه کاری انجام می‌داده است.
مشکل دریافتن لغات درست در دمانس یا زوال عقل
نشانه‌ی زودرس دیگر دمانس مشکل در محاورات است. فرد مبتلا شاید در توضیح چیزی یا پیدا کردن لغت مناسبی برای توصیف خودش مشکل داشته باشد. داشتن مکالمه با بیمار دمانس سخت است و شاید بیشتر از زمان عادی برای نتیجه‌گیری وقت بگیرد.
تغییر در حالات روانی
تغییر در حالات روانی در دمانس متداول است. اگر به این بیماری مبتلا هستید همیشه تشخیص آن برای شما ساده نیست اما شاید متوجه تغییری در شخص دیگر شوید. برای مثال افسردگی در اوایل دمانس عادی است.
بی تفاوتی
بی‌تفاوتی یا بی‌توجهی در اوایل دمانس متداول است. شخصی با این علائم می‌تواند علاقه‌ی خود به سرگرمی یا فعالیت‌های قبل را از دست دهد. او شاید دیگر نخواهد بیرون رفته یا کار شادی انجام دهد. این فرد ممکن است علاقه‌ی خود به گذراندن زمان با دوستان یا خانواده را از دست داده و از لحاظ عاطفی رو به سقوط باشد.
مشکل در اتمام کارهای عادی
یک تغییر نامحسوس در توانایی کامل کردن کارهای عادی شاید نشانه‌ای از کسی باشد که در اوایل دمانس است. این علامت اغلب با مشکل در انجام کارهای پیچیده‌تر شروع می‌شود، مانند کارت بازی که قوانین زیادی دارد.
گیجی و پریشانی
فردی که در مراحل اولیه‌ی دماتس است اغلب دچار گیجی و پریشانی می‌شود. وقتی حافظه، قدرت تفکر و قضاوت روبه‌زوال می‌روند فرد دچار گیجی و پریشانی خواهد شد زیرا دیگر نمی‌تواند چهره‌ها را به یاد بیاورد، لغات صحیح را پیدا کند یا با دیگران به صورت عادی تعامل داشته باشد.
این پریشانی می‌تواند علل متفاوتی داشته و در شرایط مختلفی بروز کند. برای مثال فرد شاید کلید ماشین خود را گم کند، فراموش کند روز بعد چه برنامه‌ای دارد یا در به یاد آوردن کسانی که قبلاً ملاقات کرده است مشکل داشته باشد.
مشکل در حس مسیریابی
مشکل در یافتن مسیر و جهت‌یابی اغلب با شروع دمانس بدتر می‌شود. فرد شاید نتواند محله‌های آشنا را بشناسد یا مسیرهایی که قبلاً زیاد استفاده می‌کرده است را به یاد نمی‌آورد. همچنین دنبال کردن مسیر چند مرحله‌ای و دستورالعمل‌های گام‌به‌گام برای او دشوار خواهد بود.
تکرار کردن
تکرار کردن در دمانس به علت از دست دادن حافظه و تغییرات رفتاری شایع است. این فرد ممکن است کارهای روزانه را تکرار کند، مثل دوش گرفتن یا جمع کردن وسواسی وسایل.
او ممکن است سؤالی که به آن جواب داده شده است را در یک مکالمه چندین بار بپرسد.
مقاومت برای تطابق با تغییرات
برای کسی که در مراحل اولیه‌ی دماتس است این تجربه می‌تواند باعث ترس شود. ناگهان او نمی‌تواند کسانی که او را می‌شناسند را به یاد بیاورد یا حرف‌های دیگران را دنبال کند. او به یاد نمی‌آورد چرا به مغازه رفته است و در راه بازگشت گم می‌شود.
چه چیزی باعث دمانس می‌شود؟
متداول‌ترین علل دمانس عبارت‌اند از:
بیماری‌های زوال اعصاب. از جمله آلزایمر، پارکینسون و برخی انواع ام‌اس. این بیماری‌ها به مرور زمان بدتر می‌شوند.
اختلالات عروقی. این‌ها اختلال‌هایی هستند که روی گردش خون در مغز اثر دارند
آسیب‌های شدید مغزی بر اثر تصادفات، افتادن، آسیب دیدن و ….
عفونت‌هایی در دستگاه عصبی. این‌ها عبارت‌اند از HIV، مننژیت، بیماری کروتزفلد جاکوب.
استفاده‌ی طولانی‌مدت از الکل یا مواد مخدر
برخی انواع هیدروسفالی، جمع شدن مایعات در مغز.
آیا دمانس یا زوال عقل درمانی دارد؟
برای درمان دمانس پزشکان علت ایجاد شدن آن را درمان می‌کنند. حدود 20 درصد از علل دمانس برگشت‌پذیرند.
علل برگشت‌پذیر دمانس عبارت‌اند از:
مصرف الکل یا مواد
تومورها
هماتوم‌های زیر جلدی، لخته‌های خونی زیر پوشش بیرونی مغز
اختلالات متابولیک مانند کمبود ویتامین B12
کمبود سطح هورمون‌های تیروئید که کم‌کاری تیروئید نام دارد.
پایین بودن قند خون
HIV همراه با اختلالات اعصاب
انواع دمانس که اغلب قابل مدیریت‌اند اما برگشت‌ناپذیر نبوده و به مرور زمان بدتر می‌شوند عبارت‌اند از:
- بیماری آلزایمر
- دماتس عروقی
- بیماری کروتزفلد جاکوب.
- دماتس ناشی از بیماری پارکینسون و اختلالات مشابه
- دماتس با بیماری جسم لویی
انواع دمانس یا زوال عقل
دمانس می‌تواند در دو گروه جای گیرد که تقسیم‌بندی بر پایه‌ی بخشی از مغز است که تحت تأثیر قرار گرفته می‌باشد.
دمانس بیرونی بر اثر آسیب روی غشاء مغزی ایجاد می‌شود، لایه‌ی بیرونی مغز. این غشاء نقش مهمی در حافظه و زبان دارد. افرادی که دچار این نوع دمانس می‌شوند اغلب شدید مشکل حافظه داشته و نمی‌توانند لغات را به یاد آورده یا صحبت‌ها را درک کنند. آلزایمر و بیماری کروتزفلد جاکوب دو نوع از دماتس بیرونی هستند.
دمانس زیر جلدی به علت مشکل در بخش‌هایی از مغز ایجاد می‌شود که زیر لایه‌ی رویی قرار دارند. افراد مبتلا به دمانس زیر جلدی تغییراتی در سرعت فکر کردن یا توانایی شروع کارها دارند. اغلب کسانی که مبتلا به دمانس زیر جلدی می‌شوند فراموش‌کار نبوده یا مشکلات زبانی ندارند. بیماری پارکینسون، بیماری هانتینگتون و HIV می‌توانند نوعی از دمانس باشند.
طول دوره‌ها: چقدر مراحل دمانس طول می‌کشد؟
هیچ فردی که مبتلا به دمانس است تجربه‌ی پیشرفتی به شکل فرد دیگر نداشته و میزان پیشرفت در هر فرد با توجه به نوع دمانس متفاوت است. بعلاوه برخی افراد ممکن است ترکیبی از دمانس ها را داشته باشند، یعنی فرد بیش از یک نوع دمانس مبتلا می‌باشد. گفته می‌شود دوره‌ای عادی در این بیماری وجود داشته و به مرور توانایی‌های تمام افراد مبتلا بدتر شده و در نهایت توانایی عملکرد فرد از بین می‌رود. به یاد داشته باشید تغییرات در مغز بیمار دمانس سال‌ها قبل از تشخیص شروع‌شده‌اند و در طول زمان هیچ نشانه‌ی خارجی از دمانس وجود نداشته است.
دمانس خفیف
در این مرحله‌ی اولیه‌ی دمانس فرد می‌تواند هنوز مستقل کار کند و اغلب توانایی رانندگی و حفظ زندگی اجتماعی خود را دارد. در مراحل بسیار ابتدایی دمانس علائم دیده شده شاید شبیه به علائم عادی افزایش سن باشند. برای مثال کمی حافظه کم شده است، مانند مشکل داشتن در یافتن لغتی مناسب برای چیزی یا گم کردن عینک. مشکلات دیگر عبارت‌اند از برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، تمرکز روی کارها یا اگر فرد هنوز مجبور است سرکار برود انجام تمام بخش‌های یک کار محول شده و مراحل اولیه‌ی دماتس به طور متوسط دو تا چهار سال طول می‌کشد.
دمانس متوسط
در مرحله‌ی میانی دمانس، که در اغلب موارد طولانی‌ترین مرحله از بیماری است، آسیب مغزی به‌قدری است که فرد در بیان افکار و انجام کارهای روزانه مشکل داشته و نسبت به مراحل اولیه مشکلات بیشتری در حافظه‌ی خود داشته باشد. فردی که در این مرحله است شاید آدرس‌ها را به یاد نیاورد، نتواند تاریخچه‌ی شخصی خود را مرور کند و شاید درجایی که هست دچار گیجی و پریشانی گردد. صحبت کردن برای این شخص مشکل شده و شاید رشته‌ی افکار خود را از دست دهد و نتواند مکالمه را دنبال کرده و یا در درک گفته‌های فرد دیگر مشکل داشته باشد. تغییرات حالات روانی و رفتاری، مانند خشونت، مشکلات خواب، افسردگی، پارانویا، تکرار کارها یا حرف‌ها، احتکار، عصبانیت، پریشانی، اجتناب از خویشتن‌داری و ناامیدی در این فرد شاید دیده شوند. مرحله‌ی متوسط دماتس بین 2 تا10سال طول می‌کشد.
مرحله ی شدید
در مرحله‌ی آخر دماتس، که با عنوان دماتس پیشرفته نیز شناخته می‌شود، فرد مشکلات قابل‌توجهی در محاوره داشته و اغلب از لغات یا اصطلاحات خاصی استفاده می‌کند. در آخرین مراحل او شاید اصلاً شفاهی صحبت نکند. حافظه نیز بدتر شده و او نمی‌تواند به یاد بیاورد برای ناهار چه خورده است، اعضای خانواده‌اش چه کسانی هستند یا اصلاً فکر کند در موقعیت زمانی دیگری قرار دارند. برای مثال شاید به روزهای کودکی خود برگردد. شاید این افراد دیگر نتوانند راه بروند و برای کارهای عادی زندگی روزانه نیاز به کمک داشته باشند، مانند نظافت شخصی و غذا خوردن. در مراحل آخر فرد در تختخواب بستری می‌شود. این مرحله‌ی شدید از دماتس بین 1 تا 3 سال طول می‌کشد. بر اساس گفته‌های انجمن آلزایمر، کسانی که به دماتس مبتلا هستند تقریباً40 درصد از بیماری آن‌ها در مرحله‌ی آخر می‌گذرد.
مراقبت های لازم در هر مرحله
در زمان تشخیص دمانس شاید فرد نیاز به مراقبت نداشته باشد اما بیماری پیشرفت کرده و علائم او بدتر خواهند شد و نیاز به مراقبت وجود خواهد داشت. در نهایت فرد دیگر اصلاً نمی‌تواند از خودش مراقبت کند.
مراحل اولیه ی دمانس
همان‌طور که گفته شد در مرحله‌ی اولیه‌ی دمانس شخص می‌تواند مستقل کار کرده و نیاز به مراقبت کمی دارد. یادآورهای عادی برای قرارهای ملاقات و نام افراد شاید نیاز باشند. پرستاران می‌توانند به فرد کمک کنند تا استراتژی‌هایی برای خود داشته باشد که در حد ممکن مستقل بماند. مثلاً لیستی از کارهای روزانه بنویسد و یا برای زمان خوردن قرص برنامه‌ریزی کند. اگر کاری وجود دارد که فرد نمی‌تواند در همین مراحل ابتدایی به طور ایمن به‌تنهایی انجام دهد باید امنیت او توسط مراقب یا پرستار بررسی شود. در طول دمانس باید فرد با پرستارش صحبت کرده و برای آینده باهم تصمیم‌هایی بگیرند. برای مثال یک برنامه‌ی مراقبتی طولانی‌مدت داشته و موارد قانونی و مالی در آن لحاظ شوند.
مرحله‌ی میانی دمانس
در مرحله‌ی میانی، فرد دیگر نمی‌تواند مانند مرحله‌ی اولیه مستقل باشد. اغلب او در کارهای روزانه، مانند دوش گرفتن، لباس پوشیدن یا شانه کردن موها به کمک نیاز دارد. در ابتدا فرد شاید تنها نیاز به پیشنهاد یا علامتی برای یادآوری این کارها داشته باشد، مثل یک یادآور برای نیاز به دوش گرفتن یا پوشیدن لباس‌های روی تخت. با این وجود گاهی نیاز به کمک فرد دیگری وجود خواهد داشت. داشتن یک روال روزانه مهم است و پرستار بیمار باید تمرین صبر داشته باشد. ازآنجایی‌که بیمار در این مرحله مشکل بیشتری در صحبت کردن دارد پرستار باید آرام، شمرده و به موقع با او حرف زده و گاهی از علائم غیرشفاهی نیز استفاده کند. این فرد دیگر نمی‌تواند رانندگی کند بنابراین نیاز به وسیله‌ای برای جابجایی دارد. در این مرحله از دمانس تنها گذاشتن فرد ایمن نیست و این یعنی نیاز به یک ناظر وجود دارد.
مرحله‌ی آخر دمانس یا زوال عقل
فردی که در این مرحله از دمانس است نیاز به مقدار قابل‌توجهی مراقبت داشته و نظارت 24 ساعته برای او لازم است. بیمار دمانس شاید برای بیرون آمدن از رختخواب یا رفتن از تخت به صندلی به کمک نیاز داشته و یا در تخت بستری شده و برای جلوگیری از ایجاد زخم بستر نیاز به کمک برای جابجا شدن در تخت داشته باشد.در مراحل آخر دمانس بلع یک مشکل شده و پرستار باید غذایی را فراهم کند که تکه‌های کوچک و نرم باشد، مانند ماست و سیب‌زمینی یا پوره.
در این زمان بیمار صد در صد به پرستار وابسته بوده و دیگر نمی‌تواند کارهای روزانه را خودش انجام دهد. همه‌ی خانواده‌ها برای مراقبت از بیمار در این مرحله تجهیزات و امکانات ندارند و همان‌طور که می‌دانید گزینه‌های دیگری برای شما وجود دارد، مانند یک پرستار تمام‌وقت یا بردن بیمار به مراکز نگهداری از سالمندان.
