شناخت مغز و اعتیاد

مغز یکی از حساس ترین  و پیچیده ترین عضو در بدن انسان میباشد.در انسان بیش از 30 درصد انرژی یا کالری روزانه را مغز مصرف میکند و بیشتر انرژی خود را از کربوهیدرات ها (گلوکز خون) دریافت میکند و این سوخت را سریع می سوزاند و بیشتر از هر عضوی مصرف اکسیژن دارد. شناخت مغز و اعتیاد در ادامه بیان شده است.

قسمتهای مختلف مغز

مغز شامل نیمکره های مخ،مخچه و ساقه مغز می باشد.

نیمکره های مخ باعث میشود تا انسان بتواند فکر کند و صحبت کند و توانایی حل مسائل مختلف را داشته باشد.

نیمکره چپ فعالیت های نیمه راست بدن و نیمکره راست فعالیتهای نیمه چپ بدن را کنترل میکند.اما با هم نیز کار میکنند و ارتباط دارند مثلا در زمان دیدن از هر دو نیمکره بطور همزمان از تمام بدن اطلاعات دریافت و پردازش میشود.

هر نیمکره کارهای مخصوص بخود را نیز دارد. مثلا نیمکره چپ به توانایی استدلال و ریاضیات و نیم کره راست در مهارتهای هنری تخصص یافته است

مخچه هم مرکز تعادل بدن است و با ورزشهایی مانند ژیمناستیک تقویت می شود. ساقه مغز و اصل مخ و مخچه به نخاع وصل است. ساقه مغز شامل 3 بخش است مغز میانی و پل مغزی و بصل النخاع. بصل النخاع در بالای نخاع است و مرکز فعالیت های غیر ارادی بدن است.

شناخت مغز و اعتیاد  – مخ دارای لوب های مختلفی است:

• اهیانه
• پیشانی
• گیجگاهی
• پس سری
• که در هر یک از این لوب ها حواس مختلفی وجود دارد. برای مثال لوب پیشانی (حس بویایی)
• پس سری( حس بینایی)
• گیجگاهی(شنوایی)
• اهیانه(حس لامسه)
• همچنین مغز دارای دستگاهی بنام لیمبیک است.

کار مغز کنترل متمرکز برروی سایر اندامهای بدن است. مغز با تولید الگوهای فعالیت ماهیچه ها یا با هدایت مواد شیمیایی تراوشی که  هورمون نام دارند بدن را کنترل  می کنداین کنترل متمرکز سبب پاسخ سریع و هماهنگ به تغییرات محیط می شود  برخی انواع پایه ای از پاسخ مانند بازتاب یا رفلکس عصبی می تواند  توسط طناب نخاعی یا گره ها ایجاد میشود اما کنترل پیچیده و هدفمند بر رفتارها بر پایه حس های ورودی پیچیده نیازمند  توانایی یکپارچه سازی اطلاعات یک مغز متمرکز است .مغز مهمترین بخش دستگاه عصبی مرکزی است.درون مغز 4 بطن وجود دارد که به نام های بطن چپ. بطن راست( هردو جانبی) و بطن سوم و چهارم شناخته می شوند. دو بطن  راست و چپ از راه سوراخ بین بطنی به داخل بطن سوم مرتبط بوده و بطن های سوم ،چهارم هم توسط مجرای سیلوسیوس به هم راه دارند.

پیری زودرس: برخی افراد با وجود سن بالا از قدرت حافظه و تمرکز بالایی برخوردارند و بعضی دیگر به محض ورود به دهه ششم زندگی، به مرور با مشکلات حافظه مواجه می شوند. علاوه بر مسائل ژنتیکی، برخورداری از مغز سالم وقدرت تفکر تا پایان عمر، به ترک عادتهای غلط مربوط است.

شناخت مغز و اعتیاد – عواملی که باعث پیری زودرس مغز می شوند:

• 1- رژیم غذایی پر چرب و پرکالری
• 2- استرس مزمن
• 3- نشستن طولانی مدت در طول روز
• 4- زندگی در مجاورت بزرگراه ها و خیابانهای شلوغ
• 5- دخانیات
• 6- مواد مخدر
• 7- تنبل کردن مغز
• 8- الکل.

حال این سوال برای خواننده پیش می اید که آیا از عملکرد حافظه ی خود راضی هستید؟

ایا از مهمترین حقایقی که در گذر زمان برای مغز ما انسانها بطور طبیعی رخ میدهد و عملکرد مغزی ما را تحت تاثیر قرار میدهد اطلاع دارید؟

آیا میدانید به به کار بردن  راه کارهای علمی، در طول زمان  ان مغز را  بهبود می بخشد؟

آیا میدانید راه کارهایی که زندگی شما را در جهت سلامت مغزتان تغییر می دهد؛ وجود دارد و شما میتوانید ضمن اشنایی با شکل و ساختار مغز، بخش ها و عملکرد های مختلف  ان را نیز بشناسید؟

پس با توجه به موارد مطرح شده و بصورت مختصر و سودمند کارکردهای پایه ای مغز و راه ها  و تمرینات بهبود مهارت های مغز را ارائه میدهیم.

این راه کارها ، مغز شما را در هفت حیطه  شناختی  مهم ، حافظه، توجه، مهارتهای بصری _فضایی،حل مسئله و منطق ، مهارتهای محاسباتی ، باز شناسی چهره و احساسات و مهارتهای کلامی شما را توانمند میسازد.

10 نکته ی کلیدی برای بهبود توان مغزی در حین درمان بیماری اعتیاد

صبر و امیدواری 

بهبود اسیب های مغزی که در نتیجه مصرف مواد به وجود امده اند ، فرایندی زمان بر است که نیاز به زمان دارد .پس صبور باشیدو از طولانی بودن این مسیر نامید نشوید .مغز اسیب دیده مانند یک دست شکسته برای بهبود به استراحت کافی نیاز دارد.

ارتباطات اجتماعی سالم

قرار گیری در شبکه های اجتماعی  و داشتن دوستانی که حامی و مشوق بهبودی شما هستند ، نه تنها میتواند به شما احساس امنیت و تعلق بدهد ، بلکه می توان با تحریک مغزتان ، سرعت وزوال ان را در دوره میانسالی کاهش داد.

برنامه ی منظم خواب و بیداری

کم خوابی عملکرد سلول های مغز را ضعیف می کند و احتمال بروز الزایمر و افسردگی را افزایش میدهد. شبها حداقل 7 ساعت بخوابید و استراحت های کوتاه در طول روز را فراموش نکنید.

شناخت مغز و اعتیاد- رژیم غذایی مناسب

غذای سالم برای مغز سالم و ضروریست .غذاهای پر چرب نخورید و در رزیم غذایی ماهی ، تخم مرغ و سبزیجات برگ پهن مانند کاهو ، اسفناج و کرفس استفاده کنیدو در طول روز به مقدار کافی اب بنوشید. به خاطر داشته باشید که ویتامینی در حبوبات است بعنوان غذای مغز شناخته شده است.

مثبت اندیشی و دوری از احساسات منفی

احساسات منفی، اضطراب و استرس،انرژی مغز شما را می گیرند. توان مغز شما را کاهش می دهند و شما را مستعد ابتلا به بیماری الزایمر میکنند.تا حد امکان این احساسات منفی را در خود کم کنید، مثبت بیندیشید و به اینده امیدوار باشید.

فعالیت های تفریحی

تماشای طولانی تلویزیون، مغز را تنبل میکند .برای اوقات خود می توانید کتاب یا روزنامه بخوانید، خاطرات خود را یادداشت کنید و یا نقاشی بکشید و ان را رنگ کنید تا علاوه بر سر گرمی ، بتوانید مغز خود را فعال نگه دارید.

بازیهای مغزی

بازی های فکری مانند شطرنج مغز شما را ورزش میدهند و ان را فعال نگه میدارند. مغز تنبل، خیلی سریع توانایی های خود را از دست میدهد. انجام بازی های موبایل، بازیهای کامپیوتری و حل جدول به طور منظم، میتواند باعث ساخت سلو لهای تازه در مغزتان شود.

ورزش و فعالیت های بدنی 

ورزش و فعالیتهای بدنی میتواند استرس های شما را کاهش دهندواز مغز شما مراقبت کنند. سعی کنید روزانه حداقل به مدت 30 دقیقه ورزش کنید. ورزش هایی که با توپ انجام می شوند، برای تقویت تمرکز و هماهنگی حرکات بدن بسیار مفیدند.

یادگیریهای مهارت های جدید

یادگیری مهارت های جدید برای سلامت مغز بسیار اهمییت دارد. تجربه کردن کارهای حتی کوچک مانند درست کردن یک نوع غذای جدید و یا ساخت یک وسیله برقی جدید میتواند ارتباطات عصبی جدیدی رادر مغز شما ایجاد کند.

شناخت مغز و اعتیاد – باز توانی با ورزشهای منظم مغزی

برای باز گرداندن توان مغزی از دست رفته ی خود ، در کنار روش های درمانی موجود از باز توانی مغزی به عنوان روش مکمل استفاده نمایید. این روش بر پایه فعال نگه داشتن سلول های مغزی و تقویت عملکرد ان ها با انجام منظم ورزش های مغزی می باشد

ازمون هایی که برای افراد مبتلا به مواد مخدر و مواد شیمیایی کاربرد دارد:

استروپ

این ازمون روش نوروسایکولوژیک رایجی برای ارزیابی کارکردهای اجرایی، توجه انتخابی و تمرکز به شمار میرود.در این ازمون، ازمودنی باید رنگ واژ ه هایی را که با رنگهای مختلف نوشته شده است بدون توجه به معنای انها بیان کند. این ازمودنی برای سنجش عملکرد لوب فرونتال نیز مورد استفاده قرار میگیرد.فرایندهایی که در تکالیف مختلف استروپ دخیل هستند مانند توجه – سرعت پردازش –کنترل تداخل ،این تکالیف را به ابزاری مناسب برای استفاده در حیطه های مختلف روانشناسی تبدیل کرده است مثال،در حوزه هایی مانند هوش عمومی/تغییرات رشدی در فرایندهای فکری/مفهوم خود/توانایی کنترل توجه در مواجهه با محرک های مرتبط به الکل بکار رفته است .

 این ازمون برای سنجش عملکرد لوب فرونتال مورد استفاده قرار میگیرد.

ازمون ویسکانسین

ازمون ویسکانسین به عنوان ابزاری برای سنجش کارکردهای اجرایی مورد استفاده قرار می گیرد. موفقیت در انجام این ازمون نیازمند برنامه ریزی راهبردی، توانایی انتزاع، انعطاف پذیری ذهنی، رفتار معطوف به هدف  جستجوی سازمان یافته و کنترل پاسخ های تکانشی است. این ازمون به طور گسترده برای سنجش عملکرد لوپ فرونتال مورد استفاده قرار گرفته می گیرد.

 برای کنشهای اجرایی مناطق پیشانی و پیش پیشانی میباشد.

ازمون توجه و جستجوی دیداری

عملکرد ازمودنی در سمت چپ و راست مغز، تکلیفها و نقصهای دیداری یا غفلت فضایی یک طرفه در ازمون را می سنجد.

ازمون ردیابیCTT

برای اسیب مغزی؛ الکلیسم-سوءمصرف مواد و الزایمر می باشد که جهت ارزیابی  کارکردهای اجرایی فرد میباشد (ازمون ارزیابی/سرعت توجه و جستجوی دیداری فضایی است)

عواملی چون انعطاف پذیری ذهنی و سرعت حرکتی، عملکرد ازمودنی در این ازمون را بهبود می بخشد.

مغز و دخانیات

بطور کلی چهار نوع سیستم مغزی در فرایند اعتیاد دخالت دارند که عبارتند از:

1-سیستم پاداش

2-سیستم انگیزش

3-سیستم یادگیری و حافظه

4-سیستم کنترل شناختی

که هر چهار سیستم با عملکردهای شناختی مغز در ارتباط هستند.مصرف مزمن موادباعث ایجاد تغییراتی در ساختار مغز میشودکه منجر به تغییر در عملکردهای شناختی میشوند.این تغییرات بر  اثر یادگیری نابهنجار، باعث مصرف میشوند واز یادگیری رفتارهای نابهنجار ،موجب مصرف میشوند و از اکتساب رفتارهای بهنجار از قبیل پرهیز از مواد و ترک مصرف جلوگیری میکنند.

عملکردهای شناختی

  مهمترین عملکردهای شناختی عبارتند از:

1- دریافت اطلاعات از جهان خارج توسط گیرنده های حسی (احساس)

2- ادراک

3- پردازش اطلاعات

4- توجه و تمرکز

5- حافظه و یادگیری

6- کارکردهای اجرای شناختی ساده مانندمهار و کنترل،انتقال توجه، اغاز عملکرد، برنامه ریزی، سازماندهی و پایش عملکردهای مغزی

7- عملکرد اجرایی شناختی پیچیده تر مانند تصمیم گیری، حل مسئله و محاسبات ریاضی

8- یادگیری زبان و گویش، خواندن و نوشتن

9- کنترل حرکت

10- تنظیم هیجان

مصرف مزمن دخانیات تا حدودی همه ی موارد فوق را تحت تاثیر قرار میدهد.

نتایج مطالعات جدید نشان میدهند هنگامی که فردی میل به مصرف اعتیاد گونه الکل یا مواد  محرک و مخدردارد. در زمان فعالیت، نواحی عمیق مغز وی در نیمکره راست فعالیت بیشتری دارند. نیز در لوب پیشانی قضاوت، در لوب گیجگاهی انواع حافظه، در لوب پس سری مهارتهای بینایی، در لوب اهیانه مهارتهای محاسباتی، در لوب پیشانی استدلال  و حل مساله  دچار ضعف عملکرد می شوند.

10تمرین نوروبیک برای بازتوانی مغزی و شناخت مغز و اعتیاد

1- بیدار کردن حس بویایی

صبح ها برای بیدار کردن مغز خود، از حس بویایی استفاده کنید. برای این کار  می توانید در کنار تخت خواب نعنا، قهوه، نسکافه، یا گلدان شمعدانی  یا گل نرگس و گل مریم نگهداری کنید و صبح ها ان را بو کنید.

2- ایجاد تغییرات ظاهری

رنگ و نحوه ی لباس  پوشیدن خود راتغییر دهید، زمانی که شما لباس های مختلفی می پوشید، احساسات متفاوتی را نیز تجربه کنید. حتی میتوانید حالت موها و رنگ و… ان را تغییر دهید.

3- استفاده از هر دو دست

برای انجام برخی از کارهای روزانه از دست مخالف استفاده کنید. برای مثال اگر راست دست هستید از دست چپ خود برای نوشتن، شانه کردن موها  و مسواک زدن استفاده کنید.

4- تجربه های مسیرهای جدید

مسیر رفتن به محل کار، مدرسه یا جلسات درمانی را تغییر دهید. ممکن است این مسیر جدید طولانی تر و یا کوتاهتر باشد، انچه اهمیت دارد، یک تجربه ی جدید و تازه است.

5- تغییر محیط افراد شناخت مغز و اعتیاد

محیط اطراف خود را به گونه ای بچینید تا کارهای مهم را به شما یاد اوری کند. برای مثال مواردی را که باید به ذهن خود بسپارید، برروی کاغذ بنویسید و در کنار کیفتان قرار دهید تا صبح قبل از بیرون رفتن از خانه، ان راببینید.

6- تغییر برنامه ی معمول روزانه

ترتیب همیشگی کارهای روزانه ی خود را تغییر دهید. برای مثال اگر همیشه قبل از خوردن صبحانه آماده ی رفتن به سر کار میشدید،از امروز به بعد، اول صبحانه بخورید و سپس اماده شوید.

7- راه رفتن با چشم های بسته

در حالی که چراغ ها را خاموش کرده اید، با کمک حواس دیگر و توجه و حافظه ، در اتاق خود راه بروید و مراقب باشید به وسایل برخورد نکنید.

8- تماشای تلویزیون بدون صدا

هنگامی که مشغول تماشای تلویزیون هستید، صدای ان را کم کرده و سعی کنید خودتان با توجه به شخصیت های داستان و موضوع فیلم، دیالوگ ها را بگویید.

9- مطالعه ی مطالب متفاوت و جدید

روزنامه، کتاب ها و مجله هایی را بخوانید که معمولا ان را انتخاب نمیکنید. اگر همیشه اخبار اقتصادی را مطالعه می کردید، حالاسراغ موضوعات هنری یا ورزشی بروید. با این کار شما موضوعات جدیدی نیز یاد می گیرید.

10- دقت به جزییات

در مراکز خرید، معمولا مواد غذایی به گونه ای چیده می شوند که فقط مهم ترین ان ها به راحتی قابل دیدن باشند. زمانی که برای خرید به فروشگاه یا سوپر مارکت می روید. سعی کنید به دقت تمام مواد غذایی را که در قفسه ها چیده شده اند، نگاه کنید و حتی ان ها را بردارید و ترکیبات شان را بخوانید.

نوروبیک و شناخت مغز و اعتیاد

مجموعه ای از تمرینات مغزی است که شما راوادار می سازد ، تا حواس پنج گانه و احساسات خود را به گونه ایی متفاوت از حالت معمول  به کار بگیرید و مغز خود را در مسیری غیر قابل انتظار تحریک کنید.تمرینات نوروبیک با تغییر عاداتروزانه  به ما کمک میکند ، تا به روشی جدید با محیط اطرافمان ارتباط برقرار کرده و مغزمان را با اتفاقات تازه ایی روبه رو نماییم .مطالعات علمی نشان داده اند که انجام این تمرین ها منجر به ارتقاء توانمندی های مغزی  خواهد شد.

منبع: انتشارات مهرسا (دکتر حامد اختیاری).