با وجود اینکه علم و تکنولوژی هر روز جهان را شفاف‌تر می‌کنند، خرافات هنوز هم در زندگی بسیاری از مردم حضوری پررنگ دارد. از چشمزخم و نخ قرمز بسته شده بر دست کودکان گرفته تا طلسم و دعاهایی که برای رفع بلا یا جلب خوشبختی نوشته می‌شوند، همه نشان می‌دهند که ذهن انسان در برابر ناشناخته‌ها و ناامنی‌ها به دنبال پناهگاهی فراتر از منطق است.
روان‌شناسان همکده معتقدند که باور به خرافات بیش از آنکه نشانه نادانی باشد، یک واکنش طبیعی به اضطراب و بی‌ثباتی است. در شرایطی که فرد با بیماری، بحران اقتصادی یا رقابت‌های اجتماعی روبه‌رو میشود، یک نشانه یا شیء خرافی می‌تواند نقش «سپر روانی» را ایفا کند.
برای مثال، ترس از چشمزخم اغلب بازتابی از نگرانی عمیق نسبت به قضاوت و نگاه دیگران است. نگرانی که به طور ناخودآگاه در قالب باور به «قدرت چشم» تفسیر میشود. علاوه بر این، طلسم‌ها نیز در بسیاری از فرهنگ‌ها رواج داشته و همچنان به کار می‌روند.
این اشیا یا کلمات رمزآلود به انسان، احساس کنترل بر شرایط می‌دهند. احساسی که شاید واقعی نباشد؛ اما به فرد این امکان را می‌دهد تا بر اضطراب خود غلبه کند. به همین دلیل است که حتی انسان مدرن با گوشی هوشمند و دسترسی به اینترنت پرسرعت هم گاهی به دعا، سنگ‌های انرژی‌زا یا آداب سنتی پناه می‌برد.
تحقیقات نشان می‌دهند که خرافات نه تنها در جوامع سنتی، بلکه در کشورهای پیشرفته نیز وجود دارند. فال‌گیری، پیش‌بینی‌های نجومی یا اشیای نمادین خوش‌شانسی نمونه‌هایی هستند که نشان می‌دهند که نیاز به معنا و امنیت روانی، مرزی جغرافیایی نمی‌شناسند.
در نهایت شاید بتوان گفت که خرافات بخشی جدایی‌ناپذیر از روان انسان هستند. آینه‌ای که ترس‌ها، امیدها و تلاش‌های او برای درک جهان را بازتاب می‌دهد؛ اما این پرسش مهم همچنان باقی است: آیا روزی علم می‌تواند به طور کامل جایگزین این باورها شود یا خرافات تا همیشه در لایه‌های پنهان زندگی بشر نفوذ خواهد کرد؟
دلایل روانی گرایش به خرافات
باور به خرافات تنها محصول جهل یا ناآگاهی نیست، بلکه ریشه‌های عمیق روانی دارد. بسیاری از انسان‌ها برای مقابله با اضطراب‌ها و ترس‌های پنهان، ناخودآگاه به نمادها و آداب خرافی پناه می‌برند.
مهم‌ترین دلایل روانی گرایش به خرافات به شرح زیر هستند:
- نیاز به کنترل در شرایط نامطمئن: وقتی افراد با موقعیت‌های غیرقابل‌پیش‌بینی مثل بیماری، بحران اقتصادی یا حوادث ناگهانی مواجه می‌شوند، خرافات به آنها حس کنترل می‌دهد. حتی اگر این کنترل واقعی نباشد، همین تصور باعث کاهش اضطراب میشود.
- کاهش اضطراب و استرس: مهره‌ها، طلسم‌ها یا دعاها اغلب به عنوان «ابزار آرامش‌بخش» عمل می‌کنند. فرد با انجام یک عمل خرافی، اضطراب خود را موقتاً کاهش داده و احساس امنیت بیشتری می‌کند.
- نیاز به معنا در مواجهه با ناشناخته‌ها: وقتی پدیده‌ای توضیح علمی یا منطقی ندارد، ذهن انسان تمایل دارد که برای آن معنایی بسازد. خرافات این خلأ معنایی را پر کرده و به فرد کمک می‌کند تا با موقعیت‌های مبهم کنار بیاید.
- تأثیر فرهنگ و یادگیری اجتماعی: از کودکی، بسیاری از افراد با باورهای سنتی و خرافی بزرگ می‌شوند. این آموخته‌ها به مرور در ناخودآگاه آنها تثبیت شده و حتی در بزرگسالی هم به شکل واکنش‌های روانی تکرار می‌شوند.
- تقویت اعتماد به نفس کاذب: برخی از افراد با استفاده از خرافات، احساس قدرت یا خوش‌شانسی بیشتری پیدا می‌کنند. این اعتماد به نفس کاذب و توهمی می‌تواند عملکرد آنها را در زندگی و یا حتی تصمیم‌های مهم بهبود دهد.
